Koyunlarda Dengeli Rasyon

Hayvanlardan optimum verimliliği almak için dengeli bir rasyon hazırlamada üç noktanın bilinmesi gerekir. Bunlar;

1. Koyunlar ne kadar yerler,
2. Koyunların besin maddesi ihtiyaçları nelerdir,
3. Mevcut yem hammaddelerinin besin maddesi içerikleri nelerdir. Genel bir yaklaşım ile koyunlar her gün kuru madde cinsinden canlı ağırlıklarının % 2-2.5’u kadar yem tüketebilirler. Büyümekte olan kuzular ve laktasyondaki koyunlar için bu değer % 4’e kadar çıkabilir. Birçok yem hammaddesi % 90 kuru madde ve % 10 su içermektedir (Örneğin 60 kg koyun x %2 = 1.2 kg KM / 0.9 = 1.3 kg günlük yem ihtiyacı). Koyunlar su, enerji, protein, mineral madde ve vitaminlere ihtiyaç duyarlar. Diğer yem katkılarına ihtiyaç duymamakla beraber rasyona katıldıklarında faydalı olabilirler. Koyunlar temiz, taze ve ideal sıcaklıkta, günde 3.5-5.5 litre suya ihtiyaç duyarlar (laktasyondaki bir koyunda bu değer iki katına çıkar). Genel olarak koyunlar tüketilen kuru maddenin 2-4 katı su tüketirler. İdeal su sıcaklığı 7-13°C dir. Su tüketimi hava sıcaklığı 20 °C’nin üzerine çıktığında artarken, -5°C altında düşmeye başlar. Koyunların tuz oranı %0.50’ye kadar olan suları tüketmekten zarar görmedikleri, daha tuzlu suların ise zararlı olduğu saptanmıştır. Koyun ihtiyaç duyduğu suyu çeşitli yollar ile sağlar (yağmur, çiğ, kar, yeşil otlar, yemlerdeki su ve serbest sular). Ancak arzu edilen yol gerek kapalı yerdeki, gerekse meradaki koyunlara bol ve temiz su sağlanmasıdır. Aksi halde koyunlar göl, nehir, bataklık, su birikintisi gibi yerlerdeki durgun ve akarsuları içmek, kışın ise kar yemek zorunda kalırlar ki buna izin vermek doğru değildir. Aksi halde koyunların birçok hastalık etkenleri ile bulaşmasına, iç ve dış parazitleri almasına yol açılmış olur. Koyunların enerji ihtiyacı karbonhidratlar, yağlar ve fazla proteinden sağlanır. Enerji, koyun rasyonlarında en önemli bölümü oluşturur. Koyunlar için başlıca enerji kaynakları kuru ot, mera, silaj ve tahıllardır. Gerektiğinde rasyonda enerji seviyesini yükseltmek için arpa, mısır, yulaf ve buğday kullanılabilir. Rasyonda enerji yetersiz kullanıldığında; büyüme yavaşlar, canlı ağırlık kaybı olur, üreme problemleri oluşur, süt üretimi düşer, hastalık ve parazitlere direnç azalır, yavru ve ergin ölümleri artar. Fazla enerji ise yağlanmayı teşvik eder ve performansı düşürür. Koyun rasyonlarında protein miktarı, protein kalitesinden çok daha önemlidir. Koyunların protein ihtiyaçları düşüktür düşüktür (gelişmekte olan kuzular ve laktasyondaki koyunlar hariç). lyi bir mera ve yüksek kaliteli otlar bol protein kaynağıdır. Genel olarak doğal protein kaynakları pamuk tohumu küspesi, soya küspesi, ayçiçeği tohumu küspesi ve keten tohumu küspesidir. Bu küspeler %40-50 protein içerirler ve bunlar zengin protein kaynaklarıdır. Yüksek kaliteli baklagil otları %12-20 protein içerirler ve birçok durumda koyunların protein ihtiyacını karşılarlar. Tahılların genelde düşük protein içeriğine sahiptirler ve sadece %8-11 protein içerirler. Tahılların ağırlıklı olduğu kuzu besi rasyonlarında ek protein kaynaklarına gereksinim bulunmaktadır. Protein olmayan nitrojen kaynakları (üre), ruminant fonksiyonları yaklaşık 2 aylık yaşa kadar gelişmediğinden kuzularda kullanılmamalıdır. Buna ilaveten sınırlı yemleme yapılan kuzularda protein olmayan nitrojenli bileşikler kullanılmamalıdır. Ergin koyunlarda sınırlı miktarda kullanılabilir. Kısa sürede yüksek miktarda tüketildiğinde ve özellikle de enerji yönünden yetersiz rasyonlarda kullanıldığında toksik etki yapabilir. Proteince yetersiz beslenen koyunlarda; iştah azalır, canlı ağırlık artışı azalır, ağırlık kaybı olur ve lif büyümesi yavaşlar. Koyunlar için hayati önemi olan 16 mineral madde bulunmaktadır. Ancak tuz ve iyi kalitedeki otlar bu ihtiyacın önemli bir kısmını karşılamaktadır. Koyunlar gün içinde mineral kaynaklara rahatlıkla ulaşabilmelidirler. Ayrıca iz mineraller rasyona da katılabilir. Koyunlar tuz yönünden yetersizlik yaşadıklarında; yem ve su tüketimini azaltırlar, daha az süt verirler ve büyümeleri yavaşlar. Kalsiyum ve fosfor başlıca mineral maddelerdir ve rasyonda %0.50 Ca ve %0.25 P içerir. Ca:P oranı 2:1 olarak düzenlenir (7:1’e kadar kabul edilebilir sınırdır). Yonca gibi yem bitkileri yüksek Ca içerirken, mısır gibi tahıllar ise yüksek oranda P içerirler. Koyunlar yüksek oranda yoğun yem ile beslendiklerinde kalsiyum ilavesi gerekli olmaktadır. Koyunlar altı mikro elemente çok az miktarda ihtiyaç duyarlar ve yüksek seviyede kullanıldığında toksik etkileri vardır. Koyunlar yağda çözünen vitaminler olan A, D ve E vitaminine ihtiyaç duyarlar. Vitamin B ve K rumende sentezlendiğinden ihtiyaçları yoktur. Normal koşullarda tüm otlar ve yem kaynakları Vitamin A dışında tüm esansiyel vitaminleri yeterince içermektedir. Mısır ve yeşil otlar beta karoten kaynağıdır ve vitamin A ya dönüşür. Eğer koyunlar merada yeşil otlar veya yüksek kaliteli baklagil otlara ulaşabiliyorlar ise Vitamin A eksikliği yaşamazlar. Güneş ve güneşte kurutulmuş otlar Vitamin D kaynağıdır. Kaliteli baklagil otları Vitamin E sağlarlar. Vitamin A, D ve E içeren premixler gerektiğinde rasyona dışarıdan da katılabilir. Kuzulara beyaz kas hastalığına karşı koruma için Vitamin E Selenyum enjeksiyonu yapılmalıdır. Melas rasyonda lezzetin artması ve tozlaşmayı önlemek amacıyla kullanılabilir. Koyunların üretimin farklı dönemlerindeki besin maddesi ihtiyaçları aşağıda özetlenmiştir.
   • Koyunların enerji ihtiyaçları kuru dönem ve gebeliğin ilk dönemlerinde %55, gebeliğin son dönemlerinde %57 (koyun çoğuz yavruya gebe ise arttırılabilir) ve laktasyonda %65’e çıkmaktadır.
   • Protein ihtiyacı kuru dönem ve gebeliğin ilk dönemlerinde %9.5, gebeliğin sonuna doğru %10.5 ve laktasyon boyunca %13.0-14.5’e çıkmaktadır (ikiz yavrusu olan anaların, tekiz olanlara göre protein ihtiyaçları %1 artmaktadır).
   • Kalsiyum ihtiyacı kuru dönemde %0.2 iken, laktasyonda %0.4’e çıkmaktadır (rasyonda genellikle Ca:P oranı, 2:1 de tutmak için %0.5 de dengelenir). Fosfor ihtiyacı bu dönemler arasında %0.2’den %0.3’e çıkmaktadır.
   Anaç kuzular halen büyümeye devam etmelerinden dolayı ergin koyunlardan daha fazla besin maddesi ihtiyacı gösterirler. Dengeli bir rasyon hazırlarken kullanılacak hammaddelerin besin maddesi içeriklerinin de bilinmesi gerekir. Bunun ile ilgili bilgiler aşağıda özetlenmiştir.
   Birçok çayır otu yaklaşık %48-50 TSBM (enerji), %6-12 protein, düşük P ve orta seviyede Ca içermektedir.

• Baklagiller %50-53 TSBM, %15-18 protein, yüksek Ca ve düşük P içermektedir.
• Tahıllar yüksek enerji (%75), düşük protein (%9-12), düşük Ca ve yüksek P içermektedir.
• Soya küspesi protein kaynağıdır. %79 TSBM, %45 protein, yüksek P ve düşük Ca içermektedir. Koyunlara rasyon hazırlamada sürü yönetimi, ırk, üretim hedefleri vb. faktörler etkili olabilmektedir. Önemli olan hayvanın belirli dönemlerdeki ihtiyaçlarının mevcut yem kaynakları ile ekonomik olarak hazırlanmasıdır.