AĞIL

  Koyunlar sahip oldukları yapağı örtüsü sayesinde genellikle dış etkilere karşı sığırlara göre daha dayanıklıdır. Bu nedenle koyun barınakları yaparken maliyeti yüksek olmayan basit düzenler şeklinde yapmakta yarar vardır. Ancak bu koyun barınakları ihmal edilebilir veya dikkatli düzenlenmese de olur anlamına gelmemektedir. Önemli olan koyun ırkına, yetiştirme yönüne ve bölgenin iklim koşullarına göre sürü için en uygun ağıla sahip olmak ve diğer ekipmanların da buna göre düzenlenmesi doğru bir uygulamadır. Koyunların temel gereksinimlerinin karşılanmasının yanında sağlık koruma ve hayvan refahı noktalarının da dikkate alınması gerekir. Sağım yeri, gübrelik, banyo’luk, kırkım yeri, makine parkı, idari bina gibi ek ve yardımcı birimlerde ağıl ile birlikte ele alınarak işletme bir bütün olarak planlanmalıdır.

   Her bölge ve her tip için uygun olacak standart bir ağıl tipi düşünülemez, fakat belirli esaslarda bir benzerlik olabilir. Koyunculuk yapılacak bölgenin iklimi ağıl yapımında öncelikli olarak göz önünde bulundurulması gereken noktadır. Koyunların sahip oldukları yapağıları sayesinde soğuktan kolay etkilenmezler aksine, yüksek sıcaklıktan olumsuz yönde etkilenirler. Koyun barınaklarının yapıldığı yer hafif eğimli, su tutmayan ve yüksekçe bir yerde olmasına ve zeminin de hiçbir zaman yaş olmamasına dikkat edilmelidir.

  İyi bir ağılda dikkate alınması gereken kriterler arasında; işletmenin amacına göre belirlenmesi, bölgenin iklimine uygun olması, ağıl ve dışındaki yapıların bölgenin hakim rüzgarından korunmuş olması, işgücünü azaltacak şekilde planlanması, yeterli alana sahip olması ve maliyetinin düşük olması öne çıkmaktadır.

1-) Ağıl Yerinin Seçimi

    Barınak ihtiyacı iklim, kuzulama mevsimi ve bireysel tercihlere bağlı olarak değişir. Binalar genellikle yüksek bir mevkide ve iyi drene edilmiş alanlarda kurulmalıdır. Tesislerin konumu işgücü ve yemleme sistemleri dikkate alınarak düzenlenir. Seçilen alan su, elektrik ve doğalgaz gibi alt yapı tesislerine rahatça ulaşılabilecek ve kolayca gübrenin uzaklaştırılmasını sağlayacak olmalıdır. Barınağın sıcak olması gerekmez, ancak yeterli havalandırma ile temiz hava ve kuru bir ortam sağlanır. Soğuk, ıslak ve rüzgardan arınmış bir barınak koyunların gelişmesi için ideal bir ortamdır. Şiddetli hakim rüzgarların olduğu bölgelerde doğal veya yapay rüzgar kıranlar planlamaya dahil edilmelidir. Gölgelik, koyunlar yaz aylarında açık havada yetiştirildiği durumlarda tavsiye edilir. Yaz ve sonbahar aylarında sinek kontrolüne karşı bazı uygulamaların yapılması gerekebilir. Güney kısmı açık bir sundurma kışın yeterli korumayı sağlayabilir. Kışın kuzulama olduğunda yeni doğan kuzuların herhangi bir zarar görmemesi için binanın bir kısmının ısıtılarak sıcaklığın donma noktasına yakın veya üzerinde tutulması gereklidir. Tek katlı binalarda yetersiz hava hareketi olduğunda yoğunlaşmaya bağlı olarak su damlacıkları hayvanların üzerine gelebilir bu noktada tavan yalıtımının yapılması gerekebilir. Göçmen kuşların konaklama güzergahları üzerinde bulunmamasına da öncelikle dikkat edilmelidir.

  Ağıl yerinin seçiminde dikkate alınması gereken noktalar özetlenirse;

 Arazi:

  Ağıl yapılacak arazinin seçiminde bölgenin imar ve teşvik durumu öncelikle ele alınmalıdır. Kurulacak işletmenin gelecek yıllardaki gelişim durumu da dikkate alınarak büyümeye uygun yerler seçilmelidir. Meraya yakın olması dikkate alınması gereken önemli bir noktadır. Arazinin ana ve tali yollara mesafesi çok uzak olmamalıdır. Bitkisel üretim için uygun olmayan arazi seçilmelidir.

Topografya:

 Hafif eğimli bir alan, genellikle daha az arazi tesviye maliyetini içerir. Arazinin yüzey özellikleri (drenaj kanalları, geçitler, akarsular, bataklık ve kayaların yönü ve eğimi) arazinin gelecekte gelişimi ve gübrenin atılmasına bağlı oluşan potansiyel kirlenmeyi etkiler. Yağışlarda su birikimi, göllenme ve taşkınların olmayacağı alanlar tercih edilmelidir. Arazi toprağı suyu kolay sızdırmalı ve taban suyu toprak yüzeyine yakın olmamalıdır. Ulaşımı engelleyecek şekilde olmayan yüksek bölgelerdeki hafif eğimli araziler tercih edilmelidir.  Rüzgardan korunma noktasında ormanlık alanlar tarafından sağlanan doğal koruma dikkate alınmalıdır.

Su ihtiyacı:

   Tüm yıl boyunca yeterli kalite ve miktarda suya ihtiyaç vardır. İşletme personeli ve hayvanlar için yeterli miktar ve kalitede suyun olduğundan emin olunmalıdır. İhtiyacın en az maliyetle mevcut araziden sağlanıyor olması gerekir.

Altyapı olanakları:

   Arazi ulaşım kolaylığı sağlama noktasında ana ve tali yollara uygun uzaklıkta olmalıdır. Elektrik, telefon, doğal gaz vb. hizmetlere rahat ulaşılabilecek konumda olması tercih nedenleri arasında sayılabilir.

2-) Ağıl Planlamasında Dikkate Alınan Kriterler

   Ağılların planlanmasında ve inşasında göz önünde bulundurulması gereken en önemli nokta, koyunların soğuk, rüzgar ve ıslak koşullardan korunmasıdır. Binalar hayvanları hakim rüzgarlardan koruyacak şekilde konumlandırılmalıdır (genellikle güney-doğu yönünde). İşletmelerde günlük uygulamaların daha etkin ve verimli olarak gerçekleştirilebilmesi için uygun fiziki alt yapıya ihtiyaç bulunmaktadır. Bu alt yapı, bir barınak sistemini oluşturan ünitelerin yanı sıra diğer servis yapısı ve tesislerden oluşmaktadır. Bunlar, hayvan yönetim tesisleri, yem ve gübre depolama yapıları, hangar, bakıcı konutu ve idare binası gibi yapılardır.

    Bu yapı ve tesisler, işletmenin kurulacağı bir avlu içerisine uygun bir şekilde yerleştirilir. Koyun ağıllarının planlanmasında dikkate alınan noktalar aşağıdaki şekilde özetlenebilir;

•  Sürü yenileme oranı, %20
•  Kuzu verimi, yıllık 1-2 baş/koyun
• Doğum bölmesi sayısı, sürüdeki gebe koyunların en az %10
• Doğum bölmesinin alanı, 1.5-2.0 m²
• Yıllık gübre üretimi, 750-800 kg/koyun
• Üç aylık barındırma süresi boyunca yataklık ihtiyacı, 75 kg/koyun
•  Üç aylık kış dönemi boyunca yem hammaddesi depolama hacmi, balya’lı kuru ot, silaj, kesif yem ve saman için sırasıyla 0.50 m³ 0.60 m³, 0.25 m³ ve 0.50 m³/koyun (1.5 kuzulu)

 Koyunların Çevresel İstekleri

    Koyunların barındırılma şekilleri, işletmelerin üretim hedeflerinin yanında doğum mevsimi ve iklim koşullarına bağlı olarak ülkeler arasında farklı olabildiği gibi bölgeler itibariyle de farklılık gösterebilmektedir. Koyunlar sahip oldukları yapağıları sayesinde düşük sıcaklıklara dayanıklı olmakla birlikte, doğum ve kırkım döneminde daha fazla korunmaya ihtiyaç duyarlar. Koyunlar için yüksek sıcaklık, düşük sıcaklıktan daha zararlıdır. Sıcaklığın sıfırın altına düştüğü zamanlarda bile hayvanın sağlığı ve veriminde ciddi bir olumsuzluk görülmemektedir. Ancak yeni doğum yapmış koyun ve kuzuların birkaç gün sürüden ayrı dört tarafı çevrilmiş, aydınlık, havadar ve gerekirse ısıtılabilen bölmelerde tutulmalarında yarar vardır. Kapalı inşa edilen ağıllarda optimum sıcaklık 6-14°C arasında olmalıdır. Kuzular için 10-14°C ve kasaplık hayvanlar için ise 12-16°C arasındaki sıcaklıklar uygundur. Koyunların refahı noktasında yazın ağıllarda serbest hava akımı ve gölgelikler sağlanmalıdır.

    Koyunlar kuru havayı severler. Barınak havasının fazla nemli olması hayvanların sağlığın olumsuz yönde etkilediği gibi, yapağının kalitesini de düşürmektedir. Ağıl içi bağıl neminin %50’nin üzerine çıkmamasına dikkat edilmelidir. Koyunlar, havasız kapalı ağıllarda zarar görürler. Açık sundurmalarda bol temiz hava akımı sağlanabilir. Kuzulama mevsiminde veya kırkımdan sonraki günlerde ağıllarda olumsuz etki yaratmayacak şekilde havalandırma yapılmalıdır. Havalandırma sisteminin kapasitesi iklim koşullarına göre saptanır.

    Koyunların sağlığı ve ağıl içindeki faaliyetlerin en iyi şekilde yürütülmesi noktasında yeterli aydınlatmanın sağlanması zorunludur. Açık binalarda yeterli doğal aydınlatma sağlansa da, geniş sundurmaların kapalı cephelerinde ek pencere yüzeyine gereksinim duyulabilir. Kapalı ağıllarda taban alanının 1/25-1/20’si arasında pencere alanı planlanmalıdır. Gündüzleri doğal aydınlatmanın yeterli olmadığı durumlarda ve geceleri ağıl içinde işlerin kolay yürütülmesi noktasında yapay aydınlatma sağlanmalıdır. Bu kapsamda 30 lüx’lük bir aydınlatma şiddeti yeterlidir.

 Ağılın Yapısal Özellikleri

  Koyun ağıllarında taban sıkıştırılmış toprak, beton veya ızgara olabilir. Ağıl tabanı için ekonomik olanı sıkıştırılmış toprak zemindir. Toprak tabanın idrarı tutması, çamurlaşmaması ve parazitleri barındırmaması noktasında dikkatli olunmalıdır. Beton taban diğer uygulamalara göre pahalıdır. Uygulamada 15 cm blokaj üzerine 5-8 cm kum-çakıl serilerek yapılabilir. Yağmur sularının ağıl tabanına sızmasını önlemek için ağıl etrafının çok iyi drene edilmesi veya tabanın 20-30 cm yükseklikte inşa edilmesi gerekir.

   Entansif koyunculuk yapanlar için ızgara tabanlar uzun vadede daha uygun ve ekonomiktir. Izgaralar ahşap, metal, plastik veya betondan olabilir. Özellikle kuzu besisinde ızgara tabanlar uygun olup, canlı ağırlık artışı toprak tabandan daha fazladır. Izgara tabanlar hayvanları parazitlerden korur ve yataklık kullanma zorunluluğunu ortadan kaldırır. Bu sistemde gübre besi sonunda temizlenir ve diğer sistemlere göre daha kalitelidir.

  Hayvanların tutulduğu süre içinde birikecek gübrenin yüksekliğine uygun olacak şekilde ızgara yükseklikleri ayarlanır. Izgaralar toprak taban seviyesinden 50-60 cm yukarıda olmalıdır.

   Çatı inşası barınağın en önemli kısmını oluşturur. Çatı örtü malzemesi olarak kiremit, eternit, alüminyum kullanılabildiği gibi, yakın çevreden temin edildiği durumlarda saz ve kamış kullanılması da önerilebilir. Çatı galvanizli oluklu olarak kereste üzerine veya yumuşak esnek borular üzeri- ne inşa edilebilir. Çatı yüksek sıcaklığa dayanıklı poliüretan gibi malzemeler ile izole edilerek kullanılabilir. Çatı genişliği 7 metreye kadar olan ağıllarda tek yönlü, daha büyük genişliklerde ise beşik çatı tercih edilmelidir. Tek yönlü çatılarda eğer ağıl yeri meyilli ise çatı meylini avluya bakan yönün tersine vermek avlunun ıslanıp çamur olmasını önleyecektir. Çatı eğimi beşik çatılarda %25-40 ve doğal havalandırma istendiğinde en az %25 olması gerekir (Şekil 9.1). Tavan yüksekliği barınağın en yüksek noktasın- da 3.5 m, eğimin düşük noktasında 3 m olmalıdır.

  Ağılın içine bol ışık girmesini sağlayacak şekilde pencere yapılmasına dikkat edilmelidir. Pencere alanı taban alanının 1/15-1/25 ve yüksek değerli damızlıklar için yapılan ağıllarda 1/10-1/12’si kadar olmalıdır. Ağılda yıl içinde gübre birikmesi dikkate alınarak pencereler yüksekte ve çatıya yakın yapılmalıdır. Ağıl tabanı ile pencere alt kenarı arasındaki mesafe yaklaşık 2.3 m olmalıdır. Ağıllarda pencereler genellikle tek taraflı, çoğunluğu güney cephesine veya hakim rüzgarların ters yönünde yapılmalıdır. Aydınlatma her 40 m² alan için 100 wattlik bir ampulle sağlanır. Ağılın yüksekliği barındırılacak koyun sayısına göre değişir. Koyun sayısı 500’ü geçmeyen ağıllarda yükseklik 2.75-3.50 m, daha fazla koyun varlığı olan ağıllarda 3.0-4.0 m civarında olmalıdır.

   Ağıl kapıları koyunların birbirlerini ezmeden rahatlıkla girip çıkabileceği ve gübrenin temizlenmesi ve diğer yönetsel uygulamalarda düşünülerek geniş yapılmalıdır. Tek kanatlı ağıl kapıları genellikle 1 m genişliğinde 2.50-2.75 m yüksekliğinde, çift kanatlı ağıl kapıları ise 3 m genişliğinde 2.50-2.75 m yüksekliğinde yapılır. Giriş ve çıkışlar sürü halinde olduğundan, kapılar dışarıya doğru duvara paralel pozisyonda açılabilecek kanatlar veya sürgülü şekilde yapılması gerekir.

   Ağılların havalandırılmasında hayvanları üşütecek hava cereyanından sakınmak gerekir. Barınağa giren havanın ağıl hava sıcaklığından çok düşük olmaması ve direkt koyunların üzerine gelmemesine dikkat edilmelidir. Amaç hayvanın başının üstünden serbest hava dolaşımının sağlanmasıdır. Pencereler vasıtasıyla havalandırma, barınağın kısa sürede havalandırılmasının gerekli olduğu durumlarda kullanılır. Ağılların havalandırılmasında saçak-mahya havalandırması yaygın olarak kullanılmaktadır. Ağıla yeterince hava girişi sağlamak için saçak ile duvar arasında her 10 m ağıl genişliği için 15 cm aralık bırakılır. Mahya üzerinde ise kirli havanın çıkışını sağlamak üzere boydan boya tüm mahyayı örten bir hava çıkışı bırakılmalıdır. Bacalar yoluyla havalandırmada ise hava yenilenmesinin azami düzeyde olabilmesi ve barınak içinde yeterli hava dolaşımı sağlana- bilmesi için, baca alanı 1 m²’yi geçmemeli, baca sayısı en çok 100 m²’ye bir baca düşecek şekilde hesaplanmalı ve bacanın çatı mahyasından yüksekliği 50 cm ve üzeri olmalıdır.