KOÇ KATIMI

Koyun yetiştiriciliğinde genel olarak uygulanan üç aşım yöntemi vardır. Bunlar serbest, sınıf usulü ve elde aşım yöntemleridir.

 A-)Serbest aşım yöntemi genel olarak ekstansif koyunculukta genel olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde her yöre için uygun ve tipik olan aşım mevsiminde koyun sürülerine yeter miktarda koç katılır ve bu koçlar kızgın olduklarını saptadıkları koyunları aşarlar. Bu yöntemde bir koç herhangi bir koyunu birden fazla aşabildiği gibi, kızgın bir koyun birkaç koç tarafından aşılabilir. Bu durumda koçlar fazla yıprandığı gibi koyunlarda gereğinden çok rahatsız olurlar. Bu durum serbest aşım yönteminin sakıncalarından biri olup, bir diğeri de doğan yavrunun babasını bilmeye olanak yoktur.

B-) Serbest aşım yönteminin biraz gelişmiş şekli sınıf usulü aşım diye bilinen yöntemdir. Bu yöntemde koyunlar yetiştirici tarafından belirli niteliklerine göre gruplara ayrılırlar. Bu gruplara da uygun olduğu için seçilen bir veya daha fazla koç katılarak belli koçların belli koyunları aşması sağlanır.  Böylece de çeşitli verim eksiklikleri gözlenen koyunlar bu eksiklileri giderici nitelikteki koçlara verilerek elde edilen döller de söz konusu kusurlar giderilmeye çalışılır. Eğer gruplar sadece bir koç tarafından döllenecek kadar küçükse bu yöntemde doğan kuzuların babalarını da saptama imkanı olacaktır.

    Koyun yetiştiriciliğinde en gelişmiş aşım yöntemi özellikle entansif koyunculukta ve damızlık yetiştiren işletmelerde kullanılan elde aşım yöntemidir. Bu yöntemde aşım yaptırılacak koçların hangi koyunlara aşım yapacağı önceden saptanır. Aşım döneminde sürüye karın altı bir bezle bağlanmış, aşım yeteneği olmakla birlikte damızlık değeri olmayan deneme koçu diye adlandırılan koç/koçlar katılır. Bunların görevi kızgın olan koyunları bulmaktır. Kızgınlığı belirlenen koyun hangi koça verilecekse o koç tarafından aşılır. Bu şekilde koyunun aşım tarihi ve doğacak yavrunun babası da belirlenmiş olur. Ayrıca bu yöntemde damızlık koçların fazla yıpranması da önlenmiş olur.

1-) Doğal Aşım Uygulaması

Koyun yetiştiriciliğinde işletmenin ekonomik yararı büyük ölçüde döl verimine bağlı olduğuna ve üreme işlevi aşım ile başladığına göre aşımın dikkat ve özenle uygulanması gerekir. Bu da koyun ve koçların eşeysel davranışlarının iyi bilinmesi ile ilişkilidir. Aşım mevsiminin sonunda yetiştirici için başarılı sayılacak sonuca ulaşabilme yönünden bir koça ayrılacak koyun sayısı büyük önem taşır. Bu sayı koçun yaşı, kondisyonu, aşım mevsiminin uzunluğu, aşım yöntemi gibi birçok faktöre bağlı olarak değişir. Serbest aşım yönteminde iyi bir kondisyona sahip ergin bir koç yaklaşık 1,5 aylık aşım döneminde 30-40 koyunu gebe bırakabilir. Bu sayı genç koçlar için 15-20 olarak düşünülmelidir. Eğer elde aşım yaptırılıyorsa bir koça ayrılacak koyun sayısı daha da yüksek tutulabilir. Özellikle büyük bir sıkıntı yoksa aşım mevsimi başlangıcında kızgınlık gösteren koyun sayısının fazla olacağı düşünülerek koç sayısını bir miktar fazla tutmakta yarar vardır. Eğer koç sayısı sınırlı ise kızgınlık gösteren bütün koyunlara aşım yaptırılamayabilir. Bu nedenle gebelik ve buna bağlı olarak doğum daha ileriki tarihlere kalabilir. Normal olarak koç sayısı yeterli olan sürülerde kısırlık oranının en fazla %5-10 dolayında olması gerekir. Bu oranın üzerindeki kısırlıklarda çeşitli faktörlerin rolü olabilir ki bu noktada yetiştiricinin mutlaka kısırlığa neden olan etkenleri belirlemesi ve buna gerekli önlemleri alması gerekir.

Koyunlarda kızgınlık döngüsü (iki kızgınlık arası süre) ortalama 17 gündür. Bu değer doğal olarak farklı koyun ırklarında daha uzun veya kısa olabilir. Bu sürenin yaşa bağlı olarak değiştiği ve ergin koyunlarda gençlere göre daha kısa olduğu bilinmektedir. Kızgınlığın süresi ise ortalama 30-36 saat olarak kabul edilir. Ergin çağa ulaşmamış genç koyunlarda kızgınlık süresi daha kısadır. Kızgınlık süresi bakımından ırklar arasında önemli bir farklılık olmamakla birlikte yapağı yönlü ırklar, etçi ırklardan daha uzun bir kızgınlığa sahiptirler. Kızgın olan koyunlar bunu farklı davranış belirtileri ile gösterirler. Koyunlar grup veya tek olarak bir koçun çevresinde dolaşır, koçun kendisine yaklaşmasına karşı koymadığı gibi kuyruğunu kaldırarak aşıma yardımcı olur. Ayrıca kızgın koyunların gerisinden koyu ve şeffaf bir akıntı gelir.

Aşım döneminde koçlarda da çeşitli davranış değişiklikleri görülür. Sürüye katılmış koçlar kızgın koyunları arar, ön ayağı ve başıyla koyunun yan tarafına sürtünür. Koyunun yapağısını ısırır veya yalar. Dişi üreme organını koklar. Uygun bir zaman bulunca dişiyi aşmak için sıçrar, bir süre arama aşımlarından sonra gerçek çiftleşme olayı görülür. Son ve derin bir darbeyle koçun boşalma işlemini gerçekleştirmesi ile aşım son bulur. Bir koçun yapacağı günlük aşım sayısı sürüdeki koyun sayısı, aynı anda kızgınlık gösteren koyun miktarı, koçun ırkı, yaş ve kondisyon gibi faktörlere bağlı olarak değişmekte ve 5-40 arasında olabilmektedir. Aynı şekilde bir koyuna da bir kızgınlık döneminde aynı veya farklı koç tarafından 3-4 aşım yapılabilir.

Bazı bölgelerde koçların hangi koyuna aşım yaptığını saptamak amacıyla koçların göğsü yağlı bir maddeye karıştırılmış demir oksitle boyanır. Göğsü boyalı koçlar aşım yaptığı zaman aştığı koyunun sağrısına da boya izi bırakacağından aşım yapılmış koyun kolayca ayrılabilir. Bundan başka farklı koçların göğüsleri farklı renkler ile boyanırsa hangi koçun hangi koyunu aştığı da saptanabilir. Koçların göğüslerine bağlanan ve göğüs kemiğine rastlayan yerde boya konmaya uygun özel bir yeri bulunan kayış takımlarda mevcuttur.

Koç katım dönemi genellikle üç kızgınlık döngüsünü kapsayacak uzunlukta olmalıdır. Bir kızgınlık döngüsünün ortalama 17 gün olduğu varsayıldığında koç katım döneminin 7-8 hafta sürmesi uygun olur. Aslında kızgınlığın en yoğun olduğu dönem normal koşullarda aşım mevsiminin başlangıcına rastlar. Daha sonra ise giderek azalır ve aşım döneminin sonlarına doğru ilk veya ikinci aşımda döl tutmayan koyunlar kızgınlık gösterir. Koç katım döneminin 7-8 haftadan daha uzun olması döl verimini kısmen arttırsa bile, doğum mevsiminin fazla uzamasına neden olacağından uygulamada tavsiye edilmez.