Tavukların Besin Madde Gereksinimleri

1. Enerji Gereksinimleri:
   Kanatlılar solunum, dolaşım ve sindirim gibi tüm hayati fonksiyonların yerine getirilmesi, büyüme ve yumurta verimi için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Tavuklar yemdeki enerjinin tamamından yararlanamazlar. Bir miktar enerjiyi dışkı ile, bir miktar enerjiyi idrar ile ve yine bir miktar enerjiyi de ekstra ısı kayıpları yolu ile kaybederler. Ancak, kanatlılarda dışkı ve idrar birlikte atıldığından, E mikrobiyel sindirim sonucu oluşan gaz çok az olduğundan, ayrıca derilerinden kaybolan ısı hesaba katılmadığından, enerji birimi olarak metabolik enerji (ME) değeri yaygın olarak kullanılır. Metabolik enerji hesabında idrar ve dışkıdaki endojen azotlu bileşikler tespit edilebilirse “Gerçek Metabolik Enerji” belirlenebilir. Ancak pratikte gerçek metabolik enerji değeri pek kullanılmaz.
   Yemdeki enerji-protein dengesi çok önemlidir. Yüksek enerjili rasyonda protein de yüksek, düşük enerjili rasyonda protein de düşük olmalıdır. Çünkü tavuklar yüksek enerjili rasyondan az, düşük enerjili rasyondan fazla tüketerek enerji ihtiyaçlarını karşılarlar. Rasyondaki enerji azaldıkça yem tüketimi artar. Ancak sindirim sisteminin kapasitesi sınırlı olduğundan, her zaman fazla yem tüketimi ile besin madde ihtiyacının karşılanması sağlanamayabilir. Düşük enerjili yemle beslenen civcivlerde büyüme durur, yağ depoları azalır. Vücutta az miktarda depo edilen glikojen kullanılır, onu takiben yağlar ve son olarak vücut proteinleri kullanılır ve sonunda hayvan ölür.

Enerji Düzenlenmesi
Hayvanların fazla miktarda enerji tüketmeleri, istenilen düzeyde büyüyüp gelişmeleri için yeterli değildir. Rasyonların enerji düzeyi proteinle orantılı olarak artırıldığı takdirde daha fazla canlı ağırlık kazancı, yumurta üretimi ve yumurta ağırlığında artışlara neden olabilir. Yumurta tavuklarının enerji ihtiyaçları ortam sıcaklıkları da hesaba katılarak aşağıdaki formül ile tahmin edilebilir (Hy-Line.com).

Enerji tüketiminin sınırlayıcı faktör olduğu belirli dönemlerde rasyonun besin madde yoğunluğunu arttırmak faydalıdır. Bu durum kritik dönem olarak adlandırılan kümese getirilme ile pik verimi arasında geçen süre içinde geçerlidir. Pik verim döneminde kümeste hayvan başına günlük 255-265 Kcal’den az enerji tüketilmesi hayvanların pik verimine ulaşamamasına ve yumurta ağırlığının azalmasına neden olabilir. Sıcaklık stresi, günlük yem tüketimini dolayısıyla enerji tüketimini azaltır. Çevre sıcaklığının yüksek olduğu durumlarda rasyonlara yağ katılmak suretiyle enerji içerikleri artırılır ve yumurta verimi ile yumurta ağırlığındaki azalmalar önlenmeye çalışılır.

Yağlar yüksek enerji içeriğine sahip olduklarından diyetlerin enerji içeriklerini artırmak için kullanılırlar. Bununla birlikte ekstra kalorik etkilerinden dolayı sıcaklık stresine karşı daha kullanışlıdırlar. Bitkisel yağlar içerdikleri linoleik asit nedeniyle yumurta ağırlığını artırıcı etkiye sahiptir. Bununla birlikte hayvansal ve bitkisel yağların karışımı da kabul edilebilir. Tablo 15.1’de farklı dönemler ve farklı çevre sıcaklıklarında kullanılacak yağ düzeyi gösterilmiştir. Rasyonlara yağ katılması durumunda enerji içeriği artacağından yem tüketimi azalır, bu durumda protein, aminoasit ve mineral düzeyleri artırılmalıdır ki bu besin maddelerin ihtiyaç düzeyi karşılansın.

Kanatlılarda Enerji Kullanımı Aşağıdaki Faktörlere Bağlıdır

a.Irk:iri yapılı ırkların yaşama payı besin madde ihtiyaçları daha fazla olduğundan, hafif canlı ağırlığa sahip ırklara göre daha fazla yem tüketirler.

b.Büyüme:Büyümekte olan hayvanın besin madde ihtiyacı farklıdır. Bu farklılık vücutta biriken yağ ve protein sentezine göre değişir. Ayrıca gelişimini tamamlamış hayvanlarda yağ sentezi artacağından ve yağ sentezi için daha fazla enerjiye gereksinim duyulacağından, canlı ağırlık artışı için gereken enerji miktarında artış olur.

c.Aktivite:Hareketlerinin büyük bir kısmı sınırlandırılan kafeste yetiştirilen tavuklar ile, yer tipi kümeslerde barındırılan veya bahçede gezme imkanları bulunan tavukların enerji ihtiyaçları farklıdır. Hareket arttıkça enerji ihtiyacı da artar.

d-Verim düzeyi:Hayvanlarda canlı ağırlık artışı, üretilen yumurta sayısı ile murta ağırlığı gibi verim düzeyi arttıkça besin madde ihtiyacı artmaktadır. Tavuklarda bir yumurta ile atılan enerji miktarı yaklaşık 90 kcal kadardır. Bu değer yumurta ağırlığına göre değişiklik göstermektedir. Ancak, hayvanların yaşama payı enerji ihtiyaçları dikkate alındığında yumurta veriminin yüksek olduğu dönemde bir yumurta verimi için ihtiyaç duyulan enerji miktarında azalmalar görülür. Başka bir ifade ile verim artışı her birim et ve yumurta için enerji miktarında azalmalara neden olur.

e-Çevre sıcaklığı:Enerji ihtiyacını etkileyen en önemli faktörlerden biri çevre sıcaklığıdır. Tavukların sabit bir vücut ısıları bulunmaktadır ve sürekli vücutlarından ISI kaybederler. Çevre sıcaklığının düşük olduğu ortamlarda vücut ısısını dengede tutabilmek için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyduklarından yem tüketimi artar. Bu nedenle düşük çevre sıcaklığında yaşama payı enerji ihtiyacı artar. Normal çevre şartlarında bir yumurta tavuğunun günlük enerji ihtiyacı ortalama 360 kcal/ ME’dir. Çevre sıcaklığının 15-30 °C arasındaki her 1 °C’lik artış ile yem tüketiminde günlük 1.5 g oranında azalma meydana gelir. Sıcaklığın 30 °C’nin üzerine çıkması durumunda bu değer 4 grama kadar çıkabilir. Ancak her hayvanın kendini rahat hissettiği çevre sıcaklığı farklıdır. Kuluçkadan yeni çıkan civcivlerin kümes sıcaklığı 35 °C olması gerekirken, yetişkin hayvanlarda bu değer 18-20 °C’ dır.

2.Protein Gereksinimi:
Proteinler aminoasitlerden oluşur. Aminoasitler yüksek molekül ağırlığına sahip organik bileşiklerdir. Tavuklar ruminantlar gibi kendileri için zorunlu olan aminoasitleri sentezleyebilme yeteneğine sahip değillerdir. Bu nedenle esansiyel aminoasitlerin yemlerle birlikte verilmesi zorunludur. Bunlar arasında lizin ve metiyonin, rasyonlarda sık sık eksik kalmaları nedeniyle dikkat edilmesi gereken önemli aminoasitlerdir. Yumurta tavuğu rasyonlarında % 15-18 ham protein olmalıdır. Tek mideli olan tavuklarda protein miktarından çok kaynağı ve kalitesi önemlidir. Proteinin kalitesi; sindirilme oranı ve aminoasit miktarıyla ilgilidir. Aminoasit ihtiyacının optimum düzeyde karşılanabilmesi için rasyonda birden fazla protein kaynağının karışımı gereklidir.

3.Mineral Madde Gereksinimi:
Tavuklar hayatlarının her döneminde belirli miktarlarda mineral maddeye gereksinim duyarlar. Bunlar içerisinde en önemlileri kalsiyum ve fosfor dur. Civciv ve piliç rasyonlarında genellikle % 1 kalsiyum, % 0.5 fosfor bulunur. Yumurta tavuğu rasyonlarında ise % 3-4 kalsiyum, % 0.7 fosfor ihtiyacın karşılanması için gereklidir. Kalsiyum eksikliğinde yem tüketimi azalır, büyüme geriler, bazal metabolizma yükselir, aktiviteler azalır, raşitizm görülür, anormal duruş ve yürüyüş olur, yaşam kısalır, yumurta verimi düşer ve yumurta kabuğu incelerek kalitesi bozulur.

4.Vitamin Gereksinimi:
Vitaminler yaşam için gerekli esansiyel maddelerdir. Canlı hücrede cereyan eden her kim- yasal reaksiyonda bir veya daha fazla vitamin etkili olmaktadır. Vitaminler iki gruba ayrılır. Bunlar,
a.Yağda çözünen vitaminler (A, D, E ve K vitaminleri).
b.Suda çözünen vitaminler (B grubu vitaminleri ve C vitamini)
Yağda çözünen vitaminler vücutta genellikle karaciğerde depolandığı halde suda çözünen vitaminler önemli ölçüde depolanamazlar. Bu nedenle herhangi bir eksiklikte hızla belirtiler ortaya çıkar. Yağda çözünen vitaminler günlük olarak tüketilmese bile etkileri hemen görülmez.
Bütün vitaminlerin, rasyondaki ham maddelerle karşılanması mümkün değildir. Bu nedenle eksiklikler çeşitli firmalar tarafından çıkarılan premikslerle karşılanmaktadır.
Günümüzde modern tavukçuluk işletmeleri iyi dengelenmiş diyetlere yukarıda bildirilen vitaminleri katarak, vitamin eksikliğine bağlı hastalıkları en az düzeye indirmişlerdir. Ancak bazı durumlarda bu hastalıklar çıkabilmekte, bunların teşhisi de zor olmaktadır. Tavuklarda vitamin ihtiyacı bazı faktörlere göre değişir.
Bunlar;
a-Bağırsak mukozasında oluşan yaralanmalar nedeniyle vitaminlerin emiliminin azalması.
b-Bazı dokulardaki yaralanmalar nedeniyle bu dokuların tamiri için ihtiyacın artması.
c-Bağışıklık sistemin güçlenmesi için ihtiyacın artması.
d-Karaciğer bozukluğuna bağlı depo vitaminlerin kullanılması ve depoların azalması.
e-Hastalıklara bağlı yem tüketiminin azalması, vitaminlerin emilimindeki azalmalar ihtiyacı artırabilir.
5.Yağ Gereksinimi:
Karbonhidrat ve proteinlerden 2.5 kat daha fazla enerji içeren yağlar, yalnız etlik piliç rasyonları için değil yumurta tavuğu rasyonlarinada belirli oranlarda katılır. Bunun nedeni, yoğun enerji kaynağı olmalarının yanı sıra, esansiyel yağ asidi kaynağı olmaları, yemin lezzet ve görünümünü iyileştirmeleri, tozumayı önlemeleri, peletlemeye yardımcı olmaları, yem makinelerini doğal yollarla yağlayarak yıpranmalarını önlemeleri ve yağda çözünen vitaminleri taşımalarıdır.
6.Su Gereksinimi:
Su vücutta birçok metabolik olayın yürütülmesinde görev alır. Besin maddelerinin ve metabolitlerin vücudun bütün hücrelerine taşınması ve hücrelerden atık maddelerin atılmasını sağlayan kan, hücre arası ve hücre içi sıvıların temel maddesidir. Toplam vücut suyu civciv döneminde % 70, ergin dönemde % 55 ve kan plazmasında % 90’dır. Yumurtanın % 60′ 1 sudur ve bir yumurta ile vücuttan 38 gram su atılır. Bir tavuk tükettiği 100 g yem için 200 ml su içer. Sıcak çevrede bu miktar 250-300 ml’ ye kadar çıkabilir. Normal su tüketiminin % 20 azalması yem tüketimini düşürür, bu durum hayvan sağlığını ve verimini etkiler.

KAYNAK: HAYVAN BESLEME VE BESLENME HASTALIKLARI ( PROF. DR. M.ALİ AZMAN)