Bu yemler gerek hayvan ve gerekse toprak verimini arttıran bitkilerdir. Baklagiller, buğdaygil yeşil yemlere göre daha besleyici ve birim alanda daha fazla ürün veren yemlerdir. Baklagiller protein, kalsiyum ve karoten yönünden buğdaygil yeşil yemlere göre daha üstündürler. Aynı zamanda daha lezzetli yemlerdir. Baklagiller köklerinde bulunan Rhizobium’lar vasıtasıyla havanın serbest azatonu toprağa bağlarlar. Böylece toprağı azot bakımından zenginleştirirler. Yoncagil otları kökleri vasıtasıyla (köksaplı bitkiler) toprak erozyonunun kontrolünde de rol oynamaktadırlar. Diğer yandan bal arıları için bal özü sağlanmasında da kaynak oluştururlar (yonca ve korunga). Bu nedenle dünyanın her yerinde yetiştirilirler. Ülkemizde en fazla yonca, korunga, üçgül ve fiğ gibi baklagiller kültür yem bitkisi olarak önem taşımaktadır.

Yonca (Medicago sativa L.)

Bu gruba giren ve en çok yetiştirilen türler ;

1.Erguvani çiçekli yani adi yonca (Medicago sativa L.),
2.Sarı çiçekli yonca (Medicago falcata L.),
3.Melez yonca (Medicago media Pers.),
4.Şerbetçi otu yoncası (Medicago lupulina L. ).

Yonca, kaba yem maddelerinin kraliçesi sayılıp, yurdumuzda 30 tūrū vardır. Çok yıllık bir yem bitkisi olup, ekonomik ömrü 7 yıldır. Özellikle protein, mineral ve vitaminler yönünden (ß-karoten, B vit.) zengindir. Bu nedenle herbivorların besin maddeleri ihtiyacını sağlayabilir. Bu yem maddesinin kökleri 8-10 m kadar toprağın derinliklerine inebilir. Yoncanın boyu, 60-100 cm civanda değişir. Yoncanın 1.biçimi silaj yapılır. Çiçeklenme 1/10 olduğu zaman biçilmesi önerilir. Aynı zamanda çok lezzetli bir yem maddesidir. Senede ortalama üç dört kez biçilir. Aynı zamanda toprağın verimliliğini arttırır. Bir dekardan 1.800-2.000 kg kuru yonca elde edilir. Her 6-8 haftada bir biçilir. Bu yem bitkisi her iklim ve toprak koşullarına uyabilir. En iyi yonca, kuru hava ve bol sulanabilen yerlerde yetiştirilir. Her toprak çeşidinde yetişebilir. Yalnız çok kumlu ve kompakt (sıkı) topraklardan kaçınmak gerekir. Sıcak iklim koşullarına dayanır, yalnız kışın soğuk ve ilkbaharın ilk günlerindeki soğuktan çok ciddi bir şekilde etkilenebilir. Kuru koşullarda dekara 250-300 kg/yıl ot verir.

Yonca, tamamen çiçeklendiği zaman karoten miktarı en yüksek (250-550 mg/kg) düzeyde olan kaba yem maddesidir. Yonca, yaş, kuru ve silaj şeklinde hayvanlara verilir. Kuru ot yapıldığı zaman besin maddelerince zengin yaprakların dökülme tehlikesi vardır. Havada kurutulmuş iyi yonca kuru otunda su miktarı, %12 olmalıdır. Atmosfer şartlarına bağlı olarak yeni biçilmiş yoncada su miktarı %70-80 olup, daha sonra bu oran %25 ‘e düşer ve ambarlarda gevşek olarak depolanır. En iyi kurutma ot yığınının rüzgara bırakılarak yapılanıdır. Hava koşulları nedeni ile tarlada kurutmak kaliteyi olumsuz yönde etkileyebilir. Ambarda kurutmada, ot sabahları biçilir. Daha sonra ot yığınları 4-5 saat dışarda soldurulup, ambara alınır. Sahada nem miktarı %45 düşer. Daha sonra içerde su miktarı, %20’ye iner. İçerde kurutmada esas avantaj, yaprakların dökülmesini, renk, karoten ve protein kaybını önlemektir. İyi kaliteli kuru yoncada 50 mg/kg ß-karoten ve 650- 2200 IU/kg vitamin D₂ bulunur. Bu yeşil yem, sığırlara 50-55 kg/gün, koyunlara 4-5 kg/gün, keçilere 5-6 kg/gün, atlara ise 20-25 kg/gün olarak verilebilir.

Üçgül (Clovers, Trifolium Spp.)

Ruminant beslenmesinde ideal ve ekonomik bir yem maddesi olup, ülkemiz çayır ve mera alanlarında bol miktarda bulunmaktadır. Üçgülün 94 türü vardır ve bu türlerinin içerisinde çilek üçgülünün (Trifolium fragilerum L.) anavatanı Türkiye’dir. Üçgül protein, mineral ve vitamin yönünden buğdaygil ve diğer çayır otlarından daha zengin dir. Bunlara ilaveten aynı zamanda lezzetli bir yem maddesidir. Türkiye’de en fazla yetiştirilen serin yem bitkisi Aküçgül (Trifolium repens) dür. Çok yıllık yem bitkilerinden olan aküçgül önemli yeşil bir yemdir. Diğer baklagiller gibi üçgül havanın serbest azotundan yararlanabilir. Bunu köklerindeki Rhizobium bakterileri ile havanın azotundan NO3 sentezleyebildikleri gibi proteinleri de sentezlerler. Bazı yem bitkilerinin tuttukları ortalama azot miktarı

Üçgülün başlıca türleri:

1.Çayır üçgülü (Trifolium pratense L.),
2.Aküçgül (Trifolium repens L.),
3.İran üçgülü (Trifolium resupinatum L.),
4.Yeraltı üçgülü (Trifolium subterraneum L.),
5.İskenderiye üçgülü (Trifolium alexandrinum L.),
6.Kırmızı üçgül (Trifolium incarnatum L.),
7.Çilek üçgülü (Trifolium fragigerum L. ),
8.Melez üçgülü (Trifolium hybridum L.) olup, bunlar içinde çayır üçgülü ile aküçgül önem taşır.

Çayır Üçgülü (Trifolium Pratense L.)

Baklagiller içinde yoncadan sonra en fazla yetiştirilen yeşil yem bitkisidir. Bu üçgül türü çayır ve meralar ile toprağın iyileştirilmesinde rol oynayan bir yem maddesidir. Susuz bölgelerde yonca ve korunga kadar dayanıklı olmayıp, serin ve nemli bölgelerde yetişir. Doğu ve Karadeniz bölgelerinde yaygın olarak taban meralarda ve su kenarlarında yetişmektedir. Bu yem maddesi 60-70 cm kadar uzayabilir. Tamamen çiçeklendiğinde veya biraz daha önce biçilir. Üçgül tüketen hayvanlarda şişme (timpani) durumu yoncaya göre daha az gözlenir.

Aküçgül (Trifolium repens L.)

Ülkemizde bol miktarda ve özellikle serin mevsimlerde yetişen bir yem bitkisidir. Yalnız yonca kadar kurak koşullara tolerans göstermez. Bu yeşil yem, lezzetli ve besin maddeleri yönünden yüksektir. Çok yıllık bir yem bitkisi olan aküçgülün dekarından 150-200 kg kuru ot elde edilir. Çiçeklenme yarıdan fazla olduğu zaman biçilir. Diğer baklagillerde olduğu gibi gelir hayvanlarında timpaniye neden olabilir. Bu yem bitkisinde siyanoglikozid bulunur. Ayrıştığı zaman siyanik asit oluşup, koyun ve sığır zehirlenmelere neden olabilir.

Koyunlara günde 4-5 kg, süt sığırlarına karbonhidratlarca zengin yemlerle beraber 40-50 kg yeşil aküçgül otu verilebilir. İyi kaliteli bu yem, kuruda bulunan bir sığırın ve koyunun yaşama payı ihtiyacını karşılayabilir. İyi bir mera bitkisi olup, atlar hariç diğer gelir hayvanları severek yerler.

Korunga (Onobrychis sativa I., Sainfoin)

Korunga, hayvan beslemede önemli rol oynayan bir yem bitkisidir. Çok yıllık ve kurağa fazla dayanan korunga, yonca gibi hayvanda timpani yapmaz. Soldurmadan hemen verilebilir. Besin maddelerince zengin lezzetli ve yoncadan sonra hayvan beslemede ikinci sırada önem taşır. Ham protein miktarı kuru otunda %14-19 arasındadır. Aynı zamanda minerallerce zengindir. Bal arıları içinde iyi bir yem maddesi olup, toprak erozyonuna da mani olması bakımından öneme sahiptir. Bu yem maddeside yonca gibi çiçeklerinin onda birini açınca biçilmelidir. Gelir hayvanlarına yonca kadar verilebilir. Sığırlara günde 50 kg, koyun ve keçilere 4-5 kg, atlara ise 20-25 kg verilebilir. Bu yem bitkisi soğuğa ve kurağa dayanıklı olup, Anadolu’da sulanmadan yetiştirilebilir. Sulanan yerlerde iki kere biçilebilir. Kıraç şartlarda 1000 kg/da yeşil ot verebilir

Fiğ (Vicia L.)

Baklagil grubuna giren fiğ, bir taraftan yeşil ve kuru kaba yem olarak kullanılır. Fiğ, %25-30 ham protein ve ortalama 3000 kcal/kg metabolik enerji içeriği ile kuvvetli bir yem olarak hayvan beslemede kullanılmaktadır.
Baklagiller familyasının fiğ cinsine bağlı olup, 150 kadar türü mevcuttur. Ilıman iklime sahip tüm dünyada yetişir.
Tarımsal bakımdan önem taşıyan :
-Adi fiğ (Vicia satia L.),
-Tüylü fiğ(Vicia villosa Roth.),
-Koca fiğ (Vicia narbonnennis L.)
-Burçak (Vicia ervilla L.wild),
-Macar fiği (Vicia panoncia crantz) ve
-Bakla

Adi Fiğ (Vicia sativa L.)

Bu türler içinde en fazla adi fiğ yetiştirilir. Ülkemizde fiğ otu ruminant beslenmesinde önemli yer tutmaktadır. Daha çok ot, tane, mera bitkisi ve ekim nöbeti bitkisi olarak önem taşır. Bir yıllık yem bitkisi olup, çiçekleme sonuna doğru acılaşır. Bu nedenle sığırlara çiçeklenmeden önce verilmesinde ve arpa, yulaf gibi buğdaygillerle beraber ekilmesinde yarar vardır. Ham selülozu yoncadan düşük, proteini ise yoncaya yakın olduğundan hayvanlar için iyi bir kaba yem maddesidir. İneklere fazla verildiği zaman sütün tadını bozabilir. Yulaf ile beraber ekilmesi durumunda bu tane yemin de verimliliğini arttırır. Koyunlar için de iyi bir yeşil yem olup, vejetasyon döneminde vermek gerekir. Vejetasyon dönemini aştığı zaman gebe koyunlarda abort yapma olasılığı vardır. Körpe fiğ otu atlara az miktarda verilebilir. Yeşil ot verimi, 1500-2500 kg/da arasındadır.

Tüylü Fiğ (Vicia villosa Roth.)

Adi fiğe göre kısa ve kurağa daha dayanıklı bir tür olup, ülkemizin en sert ve verimsiz topraklarında yetişir. Tüylü fiğ, adi fiğ gibi kolayca yatar. Bu nedenle tahıllarla karışık olarak ekilebilir ve çavdarla birlikte yetiştirilmesi tavsiye edilir.

Bu yem maddesi yalnız yetiştirilirse çiçek açma anında biçilir. Bu dönemde, hem lezzetli ve hem de besin maddelerince zengindir. Yeşil ot verimi, 800-2500 kg/da olabilir.

Koca Fiğ (Vicia narbonensis L.)

Bu fiğ türü de ülkemizde doğal olarak yetişir. Kaliteli ot vermeyip, daha çok tanesi için yetiştirilir. Yeşil ot verimi kıraç topraklarda 1000 kg/da kadardır.

Macar Fiği (Vicia pannonica Crantz.)

Bu yem bitkisi, tüylü fiğin yetiştiği iklim şartlarında yetişir. Ot verimi de tüylü fiğ kadar olup, 800- 2500 kg/da dır.
Burçak (Vicia ervila L. Willd.)

Yeşil yem olarak ruminantların kaba yem ihtiyacının yarısı bu yemle karşılanabilir. Yem değeri bakımından adi fiğe benzer. Süt ineklerine daha az verilmesi önerilir. Yeşil ot verimi 700-800 kg/da arasındadır.

Bakla (Vicia faba L.)

Ülkemizde Batı ve Güney Anadolu bölgelerinde yetiştirilmekte olup, çiçeklenmeden önce ya da çiçekleme döneminde biçilerek ruminantlara verilir. Silo yemi içinde başka bitkilerle karıştırılarak yapılabilir. Süt ineklerinde sütün tadını bozabileceği için sağımdan sonra verilmelidir. Gelir hayvanlarına alıştırmadan fazla miktarda baklagil otları verildiğinde timpani şekillenebilir. Bu da verim yönünden hayvanlarda sorun yaratabilir.

Acıbakla, Lupin (Lupinus L.)

Yeşil lüpenler at ve ruminantların beslenmesinde kullanılabilir. Yalnız kurutulmuş olgun lüpenler bazı yönlerden toksik olabilirler. Ot elde edilirken merada mantarların bulaşmamasına özen göstermek gerekir. Tatlı lüpenler, gelir hayvanlarına rahatlıkla verilebilir. Süt ineklerine 40 kg/gün, atlara 15kg/gün, koyunlara 5-7 kg/gün, keçilere ise 6 kg/gün verilebilir.

Yemlik Bezelye (Pisum arvense L.)

Yemlik bezelye otu besin maddeleri yönünden yoncaya benzerlik gösterir. Yaş ve kuru ot olarak ruminantlara verilir. Sapı zayıf olduğu için ülkemizin her yerinde arpa ve yulaf ile karışık ekilir. Ot verimi, kıraç yörelerde 1000 kg/da olup, sulanabilen yerlerde 2500 kg/da kadar yeşil ot verebilir.

Mürdümük (Lathyrus sativus L)

Bu yem maddesinin pek çok türü olup, kültürü yapılan tüylü mürdümük (Lathyrus hirsutus L.)’dür. Yazlık, tek yıllık bir yem bitkisi olup, Doğu Akdeniz ve Orta Anadolu bölgelerinde yetiştirilir. Yeşil ve kuru ot için yetiştirilip, yalnız tohum bağlamadan önce hayvanlara verilmelidir. Tanelerinde zehirli alkaloidler bulunduğundan, ruminantlarda toksikasyona yol açabilir.

Gazalboynuzu (Lotus L.)
Bu yem maddesi uzun yıllar yaşayan çok yıllık bir bitkidir. Yurdumuzun her yerinde yetiştirilmekte olup, daha çok Doğu Anadolu’da taban arazilerde üçgüllerle birlikte yaz meraları için elverişlidir. Proteince zengin olup, hayvan beslemede kuru ot elde etmek için yetiştirilir. Kuru ot verimi ortalama 400-500 kg/da arasındadır.

KAYNAK ; YEMLER, YEM HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ( PROF. DR. ADNAN ŞEHU )