Geven (Astragalus) Zehirlenmesi (Milk vetch)

Ülkemizin bazı meralarında selenyumu biriktiren (selenefor) Astragalus türleri vardır. Astragaluslar genel olarak olarak baklagiller familyasından olup, bunların hepsi zehirli değildir.

Toksik türler genel olarak üç grupta incelenebilir:

1.Glikozit kapsayan toksinler,

2.Selenyumu biriktiren, bu elementi fazla miktarda kapsayan bazı indikatör yem bitkileridir. (Astragalus bisulcatus, Astragalus gummifer).

Bunlar fazla selenyum içeren topraklarda gelişirler.

3.Swainsonine alkaloidini kapsayan toksinler.

Türkiye’de meralarımızda bulunan Astragalus türleri fazla miktarda selenyum kapsadığı için hayvanlarda kronik zehirlenmelere (Alkali disease) neden olmaktadır. Bilindiği gibi iki çeşit selenyum zehirlenmesi vardır.

Kronik selenyum zehirlenmesine neden olan Alkali disease’de, mera bitkileri 5-40 ppm selenyum içerirler.
Akut selenyum zehirlenmesi (Blind staggers) ise nadir olarak görülebilir. Çünkü akut düzeyde (100 ppm ‘in üstü) selenyum içeren selenefor bitkiler çok lezzetsizdir. Sonbaharda meraların otlatma kapasiteleri düşer. Otlar sararıp kuruduğu için kurak mevsimlerde yeşil kalan Astragalus bitkiler, koyun ve keçiler tarafından tüketilir. İşte bu dönemde hayvanlarda selenyum zehirlenmeleri görülebilir. Bu nedenle bu tip meralarda hayvanlar otlatılmaz. Aksi halde gebe hayvanların yavrularında konjenital bozukluklar ve abort oluşabilir.

Akut zehirlenmelerde, ölüm aniden şekillenebilirken, kronik olaylarda kıllarda dökülmeler, eklemlerde şişme ve tırnaklarda deformasyolar görülür. Çünkü kükürtlü aminoasitlerin kükürdü yerine selenyum elementi girer. Bu nedenle kükürtçe zengin kıl, yapağı ve tırnak astragalus zehirlenmelerinde ilk etkilenen dokulardır.

Tedavi: Etkili bir tedavi yoktur. Yalnız düşük dozlarda verilen arsenik yararlı olabilir. İçme sularına 5 ppm sodyum arsenik ya da %0.02 arsanilik asit katılabilir. En iyisi proteince yüksek rasyonlar yararlı olabilir ve sonbaharda yeşil Astragalus bitkileri kapsayan meralarda hayvanlar otlatılmamalıdır.

KAYNAK: YEMLER, YEM HİJYENİ VE TEKNOLOJİSİ ( PROF. DR İRFAN ÇOLPAN )